Η ΒΡΑΔΙΑ ΣΤΟ PASSPORT

-Passport, Πειραιάς, Τετάρτη, 15 Δεκεμβρίου 2010

(ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ)

Αν θα έπρεπε να βάλω έναν τίτλο σ’ αυτή την βραδιά, θα έλεγα κάτι που θα ενθουσίαζε τον Κωνσταντίνο Τζούμα και θα απογοήτευε τον Γιώργο Χρονά. Τον Κωνσταντίνο γιατί του αρέσει πολύ το βιβλίο του Τόμας Πίνσον και τον Γιώργο γιατί δεν του αρέσουν οι αγγλικοί τίτλοι.
Ο τίτλος είναι: Against the day.
Πράγματι. Ενάντια στην σημερινή μέρα, μια μέρα πολύ δύσκολη για την πόλη, με την γενική απεργία, την παράλυση των μέσων και τα επεισόδια στο κέντρο, εμείς επιλέξαμε σήμερα να είμαστε εδώ. Σε αυτόν τον αρχαιοελληνικό χώρο που δημιούργησε η ιδιωτική πρωτοβουλία, δηλαδή το μεράκι της οικογένειας Χουρδάκη – ο Δημήτρης και τα δύο παιδιά του - ένα στολίδι πολιτισμού στο κέντρο του Πειραιά. Κι αυτό είναι μια πράξη αντίστασης σε όσα τον τελευταίο καιρό συμβαίνουν. Μια αντίσταση πολιτισμού, με όλα τα ρίσκα που αυτό περιέχει.
Ούτε οι τεχνικοί ήχου του PASSPORT δεν κατάφεραν σήμερα να φτάσουν, αποκλεισμένοι στο κέντρο.

Είναι αρκετά πράγματα που με απασχολούν κάθε φορά, και ο μέσος όρος αυτών αποτελεί περίπου το υλικό για το κάθε βιβλίο μου. Υλικό υπάρχει παντού, όμως το ασφαλέστερο και ουσιωδέστερο - και γι αυτό επικινδυνότερο - είναι αυτό που κατοικεί ή συμβαίνει μέσα μας.
Άλλωστε, τα βιβλία μιλούν πάντα για ένα πράγμα: για τον εαυτό τους.

Ακούω πολλούς, τον τελευταίο καιρό, να αναφέρονται με υποτιμητικό τρόπο σε συγγραφείς που αυτοβιογραφούνται.
Λένε: Εξομολογητική λογοτεχνία, βιωματική ποίηση, προσωπική κατάθεση, κλπ. Μιλούν όπως μιλάμε για τα ψάρια: Βραστό, τηγανητό, ψητό.
Όταν γράφουν αλλάζουν τις λέξεις με τα ονόματα και τον τίτλο. Τα άλλα όλα, ίδια.
Αυτό είναι η αποτίμηση, το αρχείο μιας χώρας νεκρής που υποκρίνεται την ζωντανή, επικαλούμενη γεγονότα 2500 ετών, από το οποίο θα κληθούν αύριο οι ιστορικοί να καταγράψουν ρεύματα και συνιστώσες.
Αν υπάρχει αύριο.
Μετά, μοιράζουν βραβεία, θέσεις σε επιτροπές, θεσπίζουν τον πολιτισμό ανταλλάσσοντας μόνο τις φωνές τους. Ο ένας μιλάει με τη φωνή του άλλου. Και είναι όλοι εξωφρενικά ίδιοι.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες η οικονομική, θεσμική, κοινωνική κρίση είναι πρωτίστως και ίσως αποκλειστικώς κρίση πολιτισμού. Και η κρίση πολιτισμού είναι κρίση προσώπων. Και η κρίση προσώπων είναι κρίση ταυτότητας. Που σημαίνει ένα πράγμα: Συντήρηση. Σε όλα τα επίπεδα.
Μερικές φορές η ανάμνηση ενός γεγονότος είναι δυνατότερη από το ίδιο το γεγονός. Τα βιβλία, ως προσωπικά αλλά και συλλογικά δράματα μνήμης, απλώνουν αυτή την αλαζονική μνήμη στον χρόνο.

Από αυτό το βιβλίο λείπουν γράμματα. Δεν θα μπορούσε να ήταν αλλιώς. Λείπουν και απ’ τη ζωή μας. Όσο η λογοτεχνία αντιγράφει τη ζωή, τα πράγματα θα εξακολουθούν να συμβαίνουν.
Ο συγγραφέας σίγουρα κρίνεται από τον τρόπο που τα γράφει. Κρίνεται όμως και από τον τρόπο που τα ζει. Θυμάμαι κάτι που είχε πει ο Σαγκάλ:

Όλοι ξέρουμε ότι ο καλός άνθρωπος δεν είναι απαραίτητα και καλός καλλιτέχνης. Κανείς όμως δεν μπορεί να γίνει μεγάλος καλλιτέχνης, αν δεν είναι πρώτα μεγάλος άνθρωπος.

Νομίζω πως είναι αυτονόητο και επιβεβλημένο να θαυμάζει κανείς σήμερα έργα-τοπία συγκλονιστικών ανθρώπινων χαρακτήρων, όπως το «Έγκλημα και Τιμωρία», μακροσκελή έπη όπως το «Πόλεμος και Ειρήνη», ηχηρά ντοκουμέντα όπως το «Αποχαιρετισμός στα όπλα», τα κλασικά έργα του Ουγκώ, του Ντίκενς, του Φλομπέρ, αλλά και πολλών μεγάλων Ελλήνων ομότεχνων.
Είναι όμως ασυγχώρητο σήμερα να γράφει κανείς έτσι, με τον τρόπο των μεγάλων του παρελθόντος. Αυτό που αποκαλούμε πλοκή έχει γεράσει πρώτα στην συνείδηση του αναγνώστη, που αναζητά το δικαίωμα και κυρίως τον περιβάλλοντα χώρο για να ονειρευτεί τον δικό του κόσμο. Όχι αυτόν που του επιβάλλει ο συγγραφέας.

Η επιδίωξή μου στο Ο έρωτας θα μας κάνει κομμάτια ήταν να διαφαίνεται μια εικόνα μυθιστορήματος, ενώ το ίδιο το μυθιστόρημα ως κορμός θα απουσιάζει. Να υπάρχουν σκόρπια φύλλα, που όμως να οδηγούν με σιγουριά στο δέντρο. Ποιο δέντρο; Αυτό της αφήγησης, ως πραγματικό και συγχρόνως μη πραγματικό γεγονός.

Υπάρχει μια ιστορία. Που μένει πιστή σε αυτό που σέβεται περισσότερο ως αξία, δηλαδή την φόρμα της μορφής. Και ανοίγει παράθυρο στο μέλλον.
Άλλωστε, με αυτόν τον τρόπο γράφτηκε.
Οι φράσεις που αντιστοιχίζονται σε κεφάλαια έρχονται περισσότερο ως ψηφίδες για να αθετήσουν τις έως τώρα ειδολογικές προκαταλήψεις και να ενθέσουν τις ίδιες αφυδατωμένες λέξεις ως εικαστικό, πια, σώμα πάνω στο χαρτί και λιγότερο για να εξυπηρετήσουν το, ούτως ή άλλως, καταδικασμένο από την χρήση νόημα.
Ο έρωτας, είναι εδώ το τέλος. Και το τέλος του έρωτα είναι ο ίδιος ο έρωτας.

Ευχαριστώ, τον Δημήτρη Χουρδάκη και το Passport για την πρόσκληση, τον Γιώργο Κακουλίδη, την Μαρία Χρονιάρη και την Εύα Ψυλλάκη που ήταν μαζί μου, και όλους εσάς που καταφέρατε να φτάσετε σήμερα μέχρι εδώ. Φυσικά, ευχαριστώ τον Γ.Χρονά. Ο Χρονάς είναι πολύ γνωστός για τα τοπία των λέξεών του, δεν είναι όμως και τόσο γνωστός για τα τοπία της ψυχής του.
Αν πάρω μόνο την δραστηριότητα του των δυο τελευταίων ετών, έχω την εξής εικόνα:
Είναι σαν να μπει κάποιος, με αόρατο τρόπο, στην Ακαδημία Αθηνών, αυτό το μαυσωλείο του πνεύματος που παράγει άνοια και πλήξη, και να βάλει στη διαπασών μια μουσική για νέους. Ας πούμε το rock’n’roll suicide.
Είναι ο μοναδικός άνθρωπος που γνωρίζω που μπορεί σε ένα λεπτό να μεταμορφώσει αυτήν την γερασμένη Ακαδημία σε εκκολαπτήριο νέων ιδεών και υψηλού πνεύματος.
Η σημερινή βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας είναι η απόδειξη.

(στον Γιώργο Χρονά)