Οσκαρ Ουάιλντ
Ανθολόγιο (ρήσεις και αντιρρήσεις)
μτφρ. - επιλογή: Ερρίκος Μπελιές
εκδόσεις Ηριδανός
Το απόφθεγμα συνιστά την ευφυέστερη εκδοχή αποτίμησης των πραγμάτων. Πρόκειται για την αποκρυστάλλωση ενός νοήματος πάνω στον κοινό τόπο. Δίνει σάρκα και οστά στην πεμπτουσία του στοχασμού ενός συγγραφέα.
Το όνομα του ιρλανδού συγγραφέα Οσκαρ Ουάιλντ (1854-1900) είναι σήμερα σχεδόν συνώνυμό του. Το σαρκαστικό και πικρόχολο χιούμορ του άφησε στην ιστορία της τέχνης μερικά από τα φωτεινότερα διαμάντια: μπρασελέ από λέξεις αμύθητης αξίας, που, ευτυχώς, βρήκαν τελικά τη θέση τους -παρά τα αμήχανα σχόλια των πρώτων κριτικών- στην κοσμηματοθήκη της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Στους αφορισμούς και στα αποφθέγματα του Ουάιλντ συναντάμε το απαράμιλλο άνθος μιας διάνοιας σε έκρηξη. Κάτω από το εξωφρενικά αμέριμνο και ελαφρύ «ντύσιμο» υπάρχει το αληθινό της καρδιάς. Ο ιδιόρρυθμος συγγραφέας, που προκαλούσε διαρκώς την εποχή του με την οξύνοια του πνεύματός του, που υπερασπίστηκε μέχρι θανάτου τη διαφορετικότητα και το δόγμα του, ο εστέτ που ενώπιον ενός τελωνείου απαντούσε «δεν έχω να δηλώσω τίποτα, πέραν της ευφυΐας μου», ο ευγενής νεαρός που διατυμπάνιζε πως «η πλήρης διαφωνία του με τα τρία τέταρτα των Αγγλων συνιστά πρωταρχικό στοιχείο πνευματικής υγείας», γνώριζε φυσικά το τίμημα που επρόκειτο να πληρώσει: φυλακίσεις, χρεοκοπίες, καταναγκαστικά έργα, απαγορεύσεις βιβλίων, διασυρμός. Το ανώτερο πνεύμα και η υπεροχή δεν συγχωρούνται εύκολα. Ούτε τότε ούτε σήμερα.
Το έργο του χαρακτηρίστηκε από πολλούς αμφιλεγόμενο, αφού δεν του συγχωρήθηκε ποτέ η αποκάλυψη της ομορφιάς που προξενούσε. Ηταν ένα σκάνδαλο γούστου. Σαν να τράβηξε κάποιος τις κουίντες και να διέρρευσαν, ξαφνικά, μυστικά εξαιρετικής γοητείας, που δεν ήξερε κανείς τι να τα κάνει.
Τα ευφυολογήματά του έγιναν λογοτεχνικό στάτους και άποψη, ο κυνισμός και το αστραφτερό του χιούμορ είχαν ένα αποδέκτη: τη σοβαροφάνεια που διέκρινε τους «καλλιτέχνες των σαλονιών» του 19ου αιώνα. Οι ηθικολόγοι της εποχής είχαν σοβαρό πρόβλημα.
Δεν πρόκειται μόνο για το λεπτό παιχνίδι της πνευματικής υγείας και την καθολική υποταγή στις διαθέσεις ενός υπερβολικά μπλαζέ συγγραφέα, μιας γλώσσας όπου οι λέξεις είθισται να ντύνουν τη σκέψη, όπως τα ακριβά ρούχα τυλίγουν ένα όμορφο σώμα. Δεν πρόκειται μόνο για το «η Τέχνη για την Τέχνη» που έκαναν σημαία τους οι Αισθητιστές.
Ο «ερασιτεχνισμός» αυτής της συνεχούς αντίφασης και η διαρκής αγωνία για απήχηση που σαφέστατα εμφιλοχωρεί στα ουαϊλδικά κείμενα, καταδεικνύουν μόνον τη μία όψη.
Η άλλη πιστοποιεί ότι πίσω από αυτές τις τόσο επιδεικτικά σίγουρες λέξεις κρύβεται μια διαρκής και σταθερή αλήθεια. Γεγονός που επιβεβαιώνουν η ανθεκτικότητα και η επανεκτίμηση της σημαντικότητας του έργου του στις μέρες μας.
Στον Ουάιλντ υπάρχει μια συνεχής εκθεμελίωση, μια σκωπτική αναθεώρηση της επιγραμματοποιίας του, απόσταγμα το απόσταγμα, σχόλιο το σχόλιο, με αποτέλεσμα κάτι που εξυμνείται στο προηγούμενο γνωμικό, να αποκηρύσσεται ολοκληρωτικά στο επόμενο. Ε, και;
Ο ίδιος ο Λόρκα δεν είχε πει "καταλαβαίνω στο έπακρο την ποιητική τέχνη και θα μπορούσα να μιλάω ώρες γι αυτήν, αν δεν άλλαζα γνώμη κάθε πέντε λεπτά;" *
Γιατί δεν κατηγορήθηκε ο Λόρκα για παραδοξολογία; Η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη από τέτοια περιστατικά - άλλωστε, αν σε κάτι βασίζεται, αυτό είναι η αντίφαση, η δυνατότητα δηλαδή του δημιουργού της να την ανατρέπει και να τη διαχειρίζεται κατά το δοκούν. Ο Ουάιλντ, μέσα στις τόσες ανατροπές, ηθών και εθίμων, συμπεριέλαβε με στυλ και τον εαυτό του.
Αλλωστε, για ένα μόνο πράγμα μιλούν τα βιβλία -όλα τα βιβλία: για τον εαυτό τους. Είναι μια βιογραφία της στιγμής του γράφοντος, που συνεχώς αλλάζει. Κάτι ακαριαίο και προσωρινό, μια ξαφνική λάμψη - όπως ανάβει ξαφνικά ένας διακόπτης και φωτίζει στο σκοτάδι.
Το βιβλίο «Οσκαρ Ουάιλντ, Ανθολόγιο (ρήσεις και αντιρρήσεις)» πρέπει μάλλον να παρακολουθεί την έκδοση του 1905, «Oscar Wilde, Epigrams and Aphorisms» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ηριδανός, της Αλκηστις Παπακώστα.
Τα αποφθέγματα και οι αφορισμοί που σταχυολογούνται εδώ, έχουν ανασυρθεί, με την πρωτοβουλία και τη μεταφραστική δεινότητα του Ερρίκου Μπελιέ, αποσπασματικά, από το θεατρικό, πεζογραφικό και δοκιμιακό έργο του μεγάλου ιρλανδού συγγραφέα.
Μικρά θραύσματα από τον μαγικό κόσμο του κυρίου Ουάιλντ:
Ενα είναι χειρότερο από το να μιλάνε για σένα: να μη μιλάνε καθόλου για σένα.
Οι άνθρωποι πεθαίνουν από μια ύπουλη αίσθηση κοινής λογικής, και ανακαλύπτουν όταν είναι πολύ αργά ότι για τα μόνα πράγματα που δεν μετανιώνει κανένας είναι τα λάθη του.
Λατρεύω το θέατρο. Είναι τόσο πιο αληθινό από τη ζωή.
Δεν υπάρχουν ηθικά και ανήθικα βιβλία. Τα βιβλία είναι ή καλογραμμένα ή κακογραμμένα.
Ζούμε σε μια εποχή που διαβάζει υπερβολικά, με αποτέλεσμα να μην είναι σοφή, και σκέφτεται υπερβολικά, με αποτέλεσμα να μην είναι ωραία.
Προτιμώ τους ανθρώπους από τις αρχές. Και μάλιστα τους ανθρώπους που δεν έχουν καθόλου αρχές.
(από το «Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ»)
Στον κόσμο υπάρχουν δύο ειδών τραγωδίες. Η μία είναι να μην αποκτά κάποιος αυτό που θέλει, και η δεύτερη είναι να το αποκτά.
Μπορώ να αντισταθώ στα πάντα εκτός από τον πειρασμό.
Στις κοσμικές συγκεντρώσεις όλοι ρωτάνε όλους τι κάνουν. Οταν ρωτάνε εμένα τι κάνω, μου αρέσει πολύ, γιατί θεωρώ πως ενδιαφέρονται για την υγεία μου, αλλά αυτοί πάντα απογοητεύονται άμα λέω πως είμαι εντελώς καλά.
Οι ηθικοί άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν τελικά το μεγαλύτερο κακό στην κοινωνία, διότι δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στην κακία. Είναι ανόητο να ξεχωρίζουμε τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς. Οι άνθρωποι είναι ή γοητευτικοί ή βαρετοί, κι εγώ σίγουρα προτιμώ τους γοητευτικούς.
Αυτή η κυρία μού φέρεται με τόση αδιαφορία, που θα μπορούσε να είναι η γυναίκα μου.
(από το «Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμιρ»)
Ο έρωτας ξεκινάει όταν κάποιος ξεγελάει τον εαυτό του και τελειώνει όταν ξεγελάει τους άλλους. Κι αυτό ο κόσμος το ονομάζει ρομάντζο.
Η ιστορία της γυναίκας είναι η ιστορία της χειρότερης μορφής τυραννίας που γνώρισε ο πλανήτης. Η καταδυνάστευση του ισχυρού από τον ανίσχυρο. Και είναι η μόνη μορφή τυραννίας που διαρκεί.
Η γυναίκα είναι η πιο χαριτωμένη διάψευση της λογικής.
Οι γυναίκες είναι σαν τους πίνακες ζωγραφικής: αν θες να μάθεις τι εννοεί πραγματικά μια γυναίκα, κοίταζέ την, αλλά μην προσπαθήσεις να την ακούσεις.
(από το «Μια γυναίκα χωρίς σημασία»)
Κανένας μεγάλος καλλιτέχνης δεν βλέπει τα πράγματα έτσι όπως πραγματικά είναι. Αν έκανε κάτι τέτοιο, θα έπαυε να είναι καλλιτέχνης.
Στην τέχνη δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια. Αλήθεια στην τέχνη είναι αυτό που και το αντίθετό του είναι αλήθεια.
(από το «Η παρακμή του ψεύδους»)
Υπάρχουν δύο τρόποι να αντιπαθείς την τέχνη. Ο πρώτος είναι απλώς να την αντιπαθείς, ο δεύτερος είναι να σου αρέσει λογικά.
Το κοινό είναι εκπληκτικά ανεκτικό. Συγχωρεί τα πάντα, εκτός από τη μεγαλοφυΐα.
(από το «Ο κριτικός ως δημιουργός»)
Τελειώνω με μια έκκληση: Κάποτε ο κόσμος πρέπει να ενδιαφερθεί γι' αυτές τις μικρομεσαίες εκδοτικές επιχειρήσεις (Απόπειρα, Ηριδανός, Ερατώ, Οδός Πανός, Σμίλη, Υψιλον, Opera, Εκκρεμές, Printa - Ροές, Scripta, Αρμός, Παρουσία, Αστάρτη, κ.λπ.), που στηριζόμενες στον μόχθο και την τρέλα για το βιβλίο ενός-δύο ανθρώπων, χωρίς χορηγίες, χωρίς βοήθεια από πουθενά, σχεδόν χωρίς κίνητρο, προσπαθούν να καλύψουν όλη τη δημιουργική δουλειά στο χώρο, παραδίδοντάς μας μικρά τυπογραφικά αριστουργήματα, που λόγω της περιορισμένης τους διανομής δεν γίνονται ποτέ ευρέως γνωστά.
Πώς το λέει ο Τσέλαν; Είναι καιρός να είναι καιρός.
* «Εκλογή ποιημάτων», Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, εκδ. Λιβάνη 2001
Σταύρος Σταυρόπουλος
Ελευθεροτυπία/ "Βιβλιοθήκη", τχ. 675, 1.10.2011
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=01/10/2011&id=313947
